Volgens een artikel gebaseerd op onderzoek door INVESTICO voor de Groene Amsterdammer en Trouw blijkt dat een circulaire economie en een voldoende afbouw van de fossiele industrie in 2050 onhaalbaar zijn. De keuzes die daarvoor gemaakt zouden moeten worden, worden niet gemaakt, maar de beleidsvoornemens van de regering worden niet bijgesteld.
Hernieuwbare energie is altijd gepresenteerd als een oneindige hoeveelheid’, zegt hoogleraar Kramer. ‘Dat was voor de beginfase heel goed, om het te presenteren als aantrekkelijk alternatief voor fossiel. Maar hernieuwbare energie is een schaars goed. Het kost geld, en vooral ook ruimte.’
Dat betekent niet dat Kramer, die meer dan 25 jaar voor Shell werkte, kiest voor krimp. ‘Nederland is eigenlijk heel goed gepositioneerd voor deze industrie. We hebben windmolens op de Noordzee en ook het geld, de governance, de kennis. We hebben hier een enorme legacy. Het is te makkelijk om dat allemaal te laten gaan.’ Hij accepteert dat het doel van een volledig circulaire economie daarmee buiten het zicht raakt. ‘Ik zou persoonlijk zeggen: een klimaatneutrale industrie in Nederland is echt dwingend.’
‘Eigenlijk allebei niet’, zegt staatssecretaris Vivianne Heijnen geconfronteerd met de keus tussen een sterke krimp van de industrie of het loslaten van de doelen. ‘Ik vind, en dat heb ik ook steeds tegen de Kamer gezegd: we gaan de doelen niet loslaten.’ De staatssecretaris houdt stevig vast aan volledige circulariteit in 2050 maar wil tegelijkertijd de industrie zoveel mogelijk in Nederland behouden. ‘Ik heb liever dat we met z’n allen keihard proberen om over een heel hoge lat te springen dan dat ik die lat ga verlagen zodat we daar rustig overheen kunnen stappen. We zetten samen alles op alles om die doelen te behalen.’
‘Dan mag ze wel aan het werk’, reageert hoogleraar De Coninck. ‘Het staat inderdaad in het Nederlandse beleid dat we in 2050 fossielvrij zijn, maar ik weet niet of ik het geloof, eerlijk gezegd. Wat is het circulariteitsbeleid? Een paar transitieprogramma’s met een paar pilots. En dit gaat over 2050 hè, dat is over 25 jaar. Dat is echt om de hoek.’
Wat doet staatssecretaris Heijnen als straks blijkt dat er onvoldoende elektriciteit is om af te stappen van aardolie? ‘Ik ga niemand aan het onmogelijke houden’, antwoordt ze. ‘Maar het is mijn taak om in een visie een stip op de horizon te zetten waar wij met z’n allen naartoe willen werken. Op het moment dat je als kabinet heel duidelijk de uitspraak doet “wij willen in 2050 circulair zijn”, dan gaan bedrijven natuurlijk ook in die stand staan.’
Dat blijkt niet uit de toekomstbeelden van de sectoren zelf die Investico doorlichtte. In plaats van krimp gaan die ervan uit dat het doel van ‘volledige circulariteit in 2050’ verdwijnt of zal worden afgezwakt. ‘In mijn optiek is circulair niet het einddoel, het is een middel om iets te realiseren’, zegt Martijn Broekhof van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) desgevraagd.
Dat blijkt zelfs al uit de ‘routekaart’ met klimaatplannen die de VNCI twee jaar geleden presenteerde. In de inleiding staat in dikgedrukte letters: ‘We staan voor twee noodzakelijke transities: een klimaatneutrale samenleving en een circulaire economie, in 2050.’ Maar in het toekomstbeeld voor 2050, dat op een andere pagina grafisch is weergegeven, loopt nog steeds een dikke grijze stroom fossiele grondstoffen richting de chemische industrie. Bijna twintig procent van de grondstoffen is volgens dat vooruitzicht nog fossiel. ‘Dat is niet volledig circulair’, erkent ook Broekhof. Een circulair scenario konden we bij de sector niet vinden.
De raffinagesector heeft vergelijkbare plannen, bleek in maart uit een rapport van Netbeheer Nederland, de brancheorganisatie van beheerders van het elektriciteitsnet. De grootste raffinaderijen leverden toekomstplannen aan voor dat rapport. Wat blijkt: in 2050 verwachten zij nog dertig tot zeventig procent van de huidige hoeveelheid fossiele brandstoffen te produceren, die ze zullen exporteren naar landen met minder streng CO2-beleid − Nederland is zelf tegen die tijd klimaatneutraal. Terwijl de raffinaderijen de uitstoot van hun fabrieken naar nul brengen, zijn die brandstoffen nog steeds gemaakt van aardolie en leiden ze buiten Europa tot CO2-uitstoot.
Gevraagd naar hun afzonderlijke plannen voor de toekomst geeft alleen raffinaderij Gunvor een helder antwoord. Zij willen in lijn met de kabinetsplannen volledig circulair produceren in 2050. De grote raffinaderijen Shell, BP en ExxonMobil reageren niet of ontwijkend. Via brancheorganisatie Vemobin ontkennen ze opmerkelijk genoeg ooit cijfers aan Netbeheer Nederland te hebben geleverd. Ze verwachten weliswaar een daling van aardolieraffinage in Nederland, maar zien ‘geen enkele noodzaak’ om de toekomstige omvang daarvan te berekenen. Die zou afhankelijk zijn van de vraag vanuit de markt.
‘Als hun plannen uitkomen, dan verdienen Nederlandse raffinaderijen in 2050 geld aan de opwarming van de aarde terwijl we zeggen schoon en klimaatneutraal te zijn’, zegt John Kerkhoven. Zijn adviesbureau Kalavasta kreeg de opdracht van Netbeheer Nederland om met de industrie te spreken over hun transitieplannen en die in scenario’s te verwerken. Ook hieruit bleek dat de raffinaderijen in 2050 grote hoeveelheden fossiele brandstoffen verwachten te produceren en exporteren. ‘Je kunt je afvragen of dat wel ethisch verantwoord is.’
In een van de vier scenario’s zijn raffinaderijen van plan ook veel hernieuwbare brandstoffen te produceren. Maar binnen Nederland is daarvoor niet genoeg hernieuwbare elektriciteit beschikbaar, bleek uit zijn model. De plannen zouden leiden tot ‘extreem grote importhoeveelheden voor waterstof en koolstof’. Kalavasta moest de ambitieuze plannen voor de productie van duurzame brandstoffen drastisch afschalen.